inflacja

Jak dotąd władze Korei Północnej przeprowadziły taki manewr pięć razy – poprzednio w roku 1992. Tym razem jednak ludzie pracujący na wolnym rynku dysponowali pewnymi oszczędnościami, w związku z czym to, co moglibyśmy określić mianem rodzącej się klasy średniej, zostało z dnia na dzień całkowicie zlikwidowane.

„Nie wiem, jak to wytłumaczyć. Zupełnie jakby miała mi pęknąć głowa. W jeden dzień straciliśmy wszystkie nasze pieniądze. Z powodu szoku niektórzy trafili do szpitala” – to słowa siedemnastolatki, z którą rozmawiałam w marcu w ramach wywiadów, jakie prowadziłam po chińskiej stronie granicy z osobami przybyłymi z Korei Północnej. Dziewczyna ta opuściła kraj trzy tygodnie wcześniej.

Until recently, people were managing to outwit the police, keeping whatever was banned under the table, or moving their wares before an inspection. But that changed in late 2009, when the Workers' Party pulled out its heavy artillery. On November 30, the party announced that it would invalidate all of the currency in circulation and issue new bills. The ostensible reason was to prevent inflation by knocking off two zeroes from the won, which was trading at the time at 3,500 to the U.S. dollar, in order to "strengthen the national currency and stabilize the circulation of money," an official of the Workers' Party explained. In fact it was a trick. The North Korean regime wanted to confiscate the cash that had been accumulated by people working in the market. The rules limited people to trading no more than 100,000 won for the new currency, which meant that nobody would have more than about $30 to their name.

The North Korean regime had pulled this same currency stunt five times before, most recently in 1992, but this time people who'd been working at the markets had accumulated some savings, so what existed of a nascent middle class was wiped out overnight.

"I don't know how to explain it. It was as though your head would burst. In one day all your money was lost. People were taken to the hospital in shock," a seventeen-year-old girl from Musan told me in March, when I was on the Chinese side of the border interviewing those recently arrived from North Korea. The girl had come out three weeks earlier.

…O tym, jak państwo się bogaci
I z czego żyje, tudzież jak
Rozkwita, choć mu złota brak…

* Aleksander Puszkin, „Eugeniusz Oniegin”, przeł. Julian Tuwim.

Jeśli bowiem zmienimy definicję inflacji tak, by pojęcie to oznaczało wzrost cen, wtedy – niczym niedouczony Jimmy Carter w latach 70. – będziemy sądzić, że winę za to zjawisko ponoszą szejkowie naftowi, karty kredytowe i prywatni przedsiębiorcy, zaś remedium tkwi w kontroli cen. Gdy jednak przyjmiemy klasyczną definicję inflacji, tj. wzrost podaży pieniądza i kredytu, którego rosnące ceny są następstwem, nasunie się nam odkrywcze pytanie: „Kto w takim razie zwiększa podaż pieniądza?” Otóż tylko jeden podmiot może to robić legalnie, wszystkie inne natomiast określa się mianem „fałszerzy” i zamyka w więzieniu.

Ekonomista Milton Friedman stanowczo twierdził, że inflacja to zawsze i wszędzie problem monetarny. Rosnące ceny wywołują inflację w takim samym stopniu, jak mokre ulice wywołują deszcz.

“Government”, observed the renowned Austrian economist Ludwig von Mises, “is the only institution that can take a valuable commodity like paper, and make it worthless by applying ink.” Mises was describing the curse of inflation, the process whereby government expands a nation’s money supply and thereby erodes the value of each monetary unit — the dollar, peso, pound, franc or whatever. It often shows up in the form of rising prices, which most people confuse with the inflation itself. The distinction is an important one, because as economist Percy Greaves explains so eloquently, “Changing the definition changes the responsibility.”

Define inflation as rising prices, and like the clueless Jimmy Carter of the 1970s, you’ll think that oil sheiks, credit cards and private businesses are the culprits, and that price controls are the answer. Define inflation in the classic fashion as an increase in the supply of money and credit, with rising prices as a consequence, and you then have to ask the revealing question, “Who increases the money supply?” Only one entity can do that legally; all others are called “counterfeiters” and go to jail.

Economist Milton Friedman argued indisputably that inflation is always and everywhere a monetary matter. Rising prices no more cause inflation than wet streets cause rain.

Pierwszym lekarstwem dla źle zarządzanego państwa jest inflacja, drugim zaś wojna. Oba rozwiązania przynoszą chwilową poprawę koniunktury; oba prowadzą do trwałej ruiny. Ale oba są ucieczką dla politycznych i ekonomicznych oportunistów.

Inflacja to coś, z czym obiecują nam „walczyć”, rzecz jasna pod warunkiem, że Kongres, czy sam naród, dostarczy im odpowiedniej „broni” albo „silnego prawa”, które w tej walce pomogą. Tymczasem prawda jest taka, że inflacja została powołana do życia przez naszych przywódców, przez ich własną politykę monetarną i fiskalną. Obiecują nam zatem, że prawą ręką będą zwalczać to, co podają nam lewą ręką. - H.Hazlitt

Każdej inflacji towarzyszy moralne rozluźnienie. Wynika to po części z tego, że inflacja zabija wiarę w trwałość czegokolwiek. Odbiera wiarę w przyszłość. A człowiek pozbawiony tej wiary nie ma zobowiązań — ani wobec innych, ani wobec siebie. Toteż inflacja jest nie tylko zjawiskiem ekonomicznym, ale także problemem etycznym, chorobą, która atakuje i niszczy kulturę. - R. Kapuściński, Lapidaria, Czytelnik, Warszawa 2007, s. 22.

Inflacja przejawia się w tym, że:

1. Działa legalnie.
2. Działa niepostrzeżenie.
3. Działa przy aprobacie tzw. ekspertów.
4. Działa bez naszego sprzeciwu.

Emitując miliardy w postaci opłat nadzwyczajnych, obligacji wojennych, weksli skarbowych, i tak dalej, bez ściągania z obiegu odpowiednich kwot w formie podatków, państwo nieustannie tworzyło nowy dochód papierowy, podczas gdy realne bogactwo narodowe stopniowo wyczerpywała wojna.

Demonstranci żądali, aby państwo przejęło wszystkie obce waluty - większość sklepów dla ochrony własnego interesu żądała zapłaty za towary właśnie w obcych walutach - oraz objęło kontrolą rynek papierów wartościowych. Chcieli również, by przejęło całe złoto, także to, które należało do kościołów i klasztorów. Domagali się progresywnego podatku od nieruchomości, natychmiastowego wprowadzenia systemu ubezpieczeń dzieci oraz systematycznej redukcji subwencjonowania żywności. Kanclerz ustąpił we wszystkich tych sprawach z wyjątkiem dotowania żywności, którego zaniechanie podniosłoby jeszcze bardziej koszty utrzymania.

Z wyjątkiem nielicznych szczęśliwców, którzy mieli kapitał w krajach neutralnych, klasa rentierów przedstawiała sobą „niezwykle przygnębiający obraz”. Młodsi i aktywni znajdowali pracę, ale starsi żyli w skrajnej nędzy. Przedstawiciele wolnych zawodów, lekarze i prawnicy, podobnie jak w Niemczech i w Austrii, cierpieli na brak pacjentów i klientów, ale mogli w pewnym stopniu dostosować swoje stawki - chociaż lekarzom nie pomagało to, że wszystkie szpitale były ogołocone z najbardziej podstawowego i niezbędnego wyposażenia, od łóżek po baseny dla chorych. Profesjonaliści o stałych dochodach „zostali sprowadzeni do absolutnego ubóstwa”. Urzędnicy, którzy tworzyli w stolicy bardzo ważną klasę, otrzymywali całkowicie nieadekwatne wynagrodzenia, od 12 tys. do 20 tys. koron miesięcznie (czyli pomiędzy 12 a 19 funtów rocznie), które cały czas się kurczyły. Większość mogła jednak nadal dostać w swoich biurach obiady po symbolicznych cenach, tak że jakoś udawało im się przeżyć. Ale dla tych, którzy mieli rodziny do wykarmienia, „60-procentowa podwyżka cen jest nie do zniesienia”.

Robotnicy, którzy mieli wsparcie związków zawodowych, jak zwykle nie znajdowali się w najgorszej sytuacji, gdyż ich wynagrodzenie od czasu do czasu korygowano. Wcale jednak nie powodziło im się dobrze. Podczas gdy w 1914 roku trzeba było pracować 80 godzin, żeby nabyć garnitur, a w 1919 roku 141 godzin, to w lipcu 1922 roku - już 381 godzin. Podobnie aby kupić tuzin jajek konieczne było przepracowanie 3 godzin zamiast jednej, a w przypadku kilograma chleba – 2 godzin zamiast 30 minut.

Na wsi właściciele ziemscy i rolnicy ucierpieli mniej niż inni, ponieważ wytwarzali dla siebie większość koniecznych do życia produktów i podnosili ich ceny równie regularnie jak sklepikarze. Bezrolni chłopi nie radzili sobie tak dobrze, a wielka liczba pracowników' dorywczych, których tułaczki były teraz ograniczone przez nowe granice Węgier, tworzyła szczególnie ubogą warstwę społeczną. Hohler stwierdzał na końcu swego raportu, że w kryzysie gospodarczym dobrze się wiedzie wielu ludziom, i to oni odpowiadają za powierzchowną atmosferę dobrobytu panującą w Budapeszcie – w szczególności, jego zdaniem, powodziło się Żydom, którzy stanowili sporą część ludności stolicy.

Gdy zbliżało się Boże Narodzenie 1922 roku i ceny przekroczyły ostatnie możliwe do zaakceptowania przez większość ludności miejskiej ceny, stało się jasne, że nie da się już długo odroczyć prawdziwego kryzysu ani wspierać korony. Tajne organizacje rosły w siłę, rozkwitał skrajny nacjonalizm, a antysemityzm szerzył się nawet w oficjalnych kręgach – Węgry stanęły na krawędzi.

Gdy ludzie nie rozumieją, co się dzieje, dlaczego się to dzieje, gdy nie mają pojęcia, co zrobić, i nikt im nie mówi, co należy zrobić, musi dojść do paniki.

W coraz bardziej nerwowej sytuacji musieli wielokrotnie apelować do członków o zachowanie dyscypliny i przestrzeganie decyzji związku. Robotnicy stali się natomiast bardzo podatni na wpływy skrajnych frakcji, przestawali podporządkowywać się kontroli i zaczynali się burzyć, szczególnie gdy uważali, że największe osiągnięcie rewolucji, 8-godzinny dzień pracy, jest przedmiotem ataku wielkich przemysłowców. Ponieważ wiele lokalnych władz nie wahało się strzelać do wzburzonego tłumu, była to niezwy kle wybuchowa mieszanka.

Pod koniec roku [opowiadała Erna von Pustau] mój zasiłek i wszystkie pieniądze, jakie zarabiałam, nie były warte nawet jednej filiżanki kawy. Można było pójść rano do piekarni i kupić dwie bułki za 20 marek - ale po południu te same bułki kosztowały już 25 marek. Piekarz nie wiedział, dlaczego tak się dzieje [...] Jego klienci też nie wiedzieli. [...] Musiało się to w jakiś sposób wiązać z dolarem, z giełdą - a może też z Żydami.

Bonar Law, który w pełni zdawał sobie sprawę z tego, że stabilizacja marki oznacza dla Niemiec bezrobocie, kryzys gospodarczy i ogromne obciążenia finansowe, natomiast brak stabilizacji - całkowitą katastrofę.

W ciągu ostatnich dziewięciu miesięcy 1922 roku wpływy z podatków i ceł wywozowych sięgnęły 324 mld marek, czyli około 10 mln funtów według ówczesnego kursu niemieckiej waluty. Wydatki rządowe w tym samym okresie osiągnęły natomiast wysokość 1,173 bln marek, tj. 40 mln funtów. Deficyt pokryto, zwiększając dług krótkoterminowy - wyemitowano nowe banknoty o nominalnej wartości prawie 850 mld marek.