kapitalizm/socjalizm

Kiedy pierwszy raz wzięliśmy niemieckie ziemianki, znaleźliśmy tam gorącą kawę. Pamiętam, jak nas to wzburzyło: termos z gorącą kawą i rolka papieru toaletowego! My nie mieliśmy pojęcia, co to takiego papier toaletowy – myśmy gazetami nie mogli się podcierać, bo gazety były potrzebne na skręty. Od pierwszego dnia wojny doświadczaliśmy poniżenia przez swoją nędzę.

Właściciel drugiego sklepu ma dylemat: albo ogłosić bankructwo, albo puścić bogatszemu sąsiadowi „czerwonego kura”. Właśnie dlatego Korea Północna nie może w perspektywie historycznej długo współistnieć z Koreą Południową, nie może utrzymywać z nią normalnych stosunków. Tam Koreańczycy i tu Koreańczycy. Tacy sami ludzie, ta sama historia, psychologia, zdolności. Ale Korea Południowa jest potęgą gospodarczą, a w Korei Północnej – sprawiedliwość, świetlane jutro i głodne dzisiaj. Jeżeli otworzą granicę, cały lud ucieknie z północy na południe. Dlatego granica jest zamknięta. Dlatego każdego, kto w Korei Północnej powie, że w Korei Południowej żyje się lepiej, wysyłają do obozu na reedukację.

Związek Radziecki budował coraz nowocześniejsze rakiety i okręty podwodne, czołgi i samoloty bojowe. W imię tego, żeby odeprzeć ewentualny atak: wszystko oddamy, ale zbudujemy rakiety. Oby tylko nie było wojny. Ale Amerykanie nie mieli powodów do atakowania głupców, którzy dobrowolnie oddają swoje bogactwa. Po co mamy ich atakować, skoro wciąż sumiennie płacą daninę?

Aż się wierzyć nie chce, że dorośli ludzie, profesorzy, doktorzy, ministrowie kręcą się z całą powagą w kręgu umownego, wymuszonego werbalnego z pochodzenia nonsensu. To właśnie są cuda komunizmu.

Nie rozumieją durnie, że odcinają gałąź, na której siedzą: pieniądz to symbol ludzkiego wysiłku, pracy, twórczej pasji, nie zaś rzecz, której należy się wstydzić czy zapierać.

Dzisiaj brutalność i niesprawiedliwość stosunków społecznych na początku ery przemysłowej może nas przerażać, a nawet budzić nienawiść do „wyzyskiwaczy”. Ale chyba prawdą jest, że bez piratów przemysłowych tamtych lat – a byli pośród nich prawdziwi mizantropi – nie powstałaby ta formacja społeczno-ekonomiczna, dzięki której dziś jesteśmy tak syci – kapitalizm. Musiały zostać uruchomione najpotężniejsze siły napędowe ludzkich działań, aby mogła powstać „Firma Przemysł”.

1. Umie obsługiwać i konstruować narzędzia produkcji oraz tworzyć, adaptować i opanowywać nowe techniki na technologicznym pograniczu.
2. Potrafi przekazać tę wiedzę i umiejętności młodemu pokoleniu, czy to przez system formalnej edukacji, czy szkolenie zawodowe (terminowanie).
3. Do poszczególnych zawodów wybiera ludzi na podstawie kompetencji i względnych zasług; zależnie od tego jak wykonują swe zadania, awansują lub są degradowani.
4. Zapewnia szanse dla indywidualnej i zbiorowej przedsiębiorczości, zachęca do przejawiania inicjatywy, do rywalizacji i naśladownictwa.
5. Pozwala ludziom cieszyć się i korzystać z owoców ich pracy i przedsiębiorczości.

1. Zapewnia prawa do własności prywatnej, by zachęcać do oszczędzania i inwestowania.
2. Gwarantuje prawa wolności osobistej, broniąc zarówno przed zakusami tyranii, jak i przestępczością i korupcją.
3. Egzekwuje prawa wynikające z umów, explicite i implicite.
4. Zapewnia stabilny rząd, niekoniecznie demokratyczny, ale kierujący się powszechnie znanymi zasadami (rządy prawa, a nie rządy ludzi). Jeżeli miałby to być rząd demokratyczny, to jest wyłaniany w odbywających się co pewien czas wyborach, zwycięża większość, ale nie gwałci praw tych, którzy przegrali; ci ostatni godzą się z przegraną i wyglądają następnej okazji w kolejnych wyborach.
5. Zapewnia rząd odpowiedzialny, taki, który wysłuchuje skarg i naprawia krzywdy.
6. Zapewnia rząd uczciwy, tak by uczestnicy gry ekonomicznej nie szukali korzyści i przywilejów poza rynkiem. W żargonie ekonomistów, protekcja i stanowisko nie powinny przynosić renty.
7. Zapewnia rząd umiarkowany, skuteczny i niezachłanny. W rezultacie podatki są niskie, rząd nie rości sobie zbytnich praw do społecznej nadwyżki i unika przywilejów.

Po prostu dlatego, że biurokrata nie widzi potrzeby wprowadzania zmian.
Po prostu dlatego, że biurokrata rozporządza nie własnymi, lecz cudzymi pieniędzmi.
Po prostu dlatego, że za roztrwonienie pieniędzy obywateli nikt nie pociągnie go do odpowiedzialności.

Dlatego biurokracie przychodzą do głowy różne szalone przedsięwzięcia, na przykład żeby zbudować na Wołdze bezsensowne zapory w okolicach Gorkiego i Kujbyszewa, Saratowa i Stalingradu, zalewając żyzne tereny i niszcząc środowisko naturalne jesiotrów, które żyją tu od milionów lat.
Biurokrata może zagrodzić tamami Dniepr, zmieniając wielką rzekę w cuchnące bagno wypełnione ściekami, w tym również radioaktywnymi.
Biurokrata jest zdolny do stworzenia Ministerstwa Melioracji, które będzie osuszać torfowiska, wskutek czego wyschną strumyki i rzeki zasilające Don i Kubań, a także Wołgę i Dniepr.
Biurokrata może czerpać wodę z rzek Azji Środkowej w takich ilościach, że zostanie zachwiana równowaga między dopływem wody do Jeziora Aralskiego a jej parowaniem. Jezioro wyschło, jego dno zmieniło się w słoną pustynię. Wiatry roznoszą sól na setki i tysiące kilometrów, niszcząc życie w bliższej i dalszej okolicy.
Biurokrata może zorganizować zimowe igrzyska olimpijskie w klimacie subtropikalnym, przeznaczając na ten cel niewyobrażalne środki.

Wszystko uchodzi mu na sucho. Nie kontroluje go nikt oprócz innego biurokraty. Dlatego państwo socjalistyczne nigdy nie dogoni, a tym bardziej nie przegoni kraju z normalną gospodarką. System gospodarczy, w którym ludzie inwestują własne, a nie cudze pieniądze, zawsze będzie wyprzedzał gospodarkę socjalistyczną. Socjalizm współistniejący z cywilizowanymi państwami musi albo narzucić wszystkim sąsiadom tę zbrodniczą i bezsensowną drogę rozwoju, albo zginąć, nie wytrzymując konkurencji gospodarczej.

Na takie stanowisko nadaje się wyłącznie bezduszny, cwany cham na tyle silny by stanowić przeciwwagę dla chamstwa, cwaniactwa, siły i bezwstydności. Takim człowiekiem był Pałkin, i co więcej był to człowiek wyjątkowy. Znaleźć na jego miejsce kogoś innego było niemożliwością. Pałkin doskonale zdawał sobie z tego sprawę i dlatego w praktyce był większym bogiem niż dyrektor. To on trzymał dyrektora w szachu, a nie na odwrót. Składanie do dyrektora skarg na Pałkina było nie tylko bezcelowe, lecz wręcz niebezpieczne: życie wasze i waszej rodziny mogło zamienić się w jedną wielka udrękę. Zdarzało się, że wysiedlał z wioski po prostu ludzi mu niewygodnych albo dawał mieszkanie tym, którzy mu się podobali. Bez przestrzegania jakichkolwiek praw, tak po prostu według własnego uznania.

Driving through the North Korean countryside, you could clearly see the contrast between the private gardens bursting with vegetables, bean poles soaring skyward, vines drooping with pumpkins, next to the collective fields with their stunted, haphazard rows of corn that had been planted by so-called volunteers doing their patriotic duty.

It cost 25 won to buy a kilo of rice that might cost less than one tenth of a won from the distribution center.

Attention was lavished on the private plots, the vegetables in rows as perfectly even as typewriter keys, the beans and squash tied to stakes and trellises, while the collective farms were slovenly with neglect.

For one North Korean student it was a photograph in the official media showing a South Korean on a picket line. The photograph was meant to illustrate the exploitation of the worker in capitalist society; instead the student noticed that the “oppressed” worker wore a jacket with a zipper and had a ballpoint pen in his pocket, both of which were luxuries at the time.

1. Nacjonalizacji wszystkiego co może być znacjonalizowane.
2. Do totalnego scentralizowanego „planowania”. Słowo planowanie ująłem w cudzysłów dlatego, że w praktyce obiektywne i celne zaplanowanie procesów społecznych nie jest możliwe. W tym miejscu chciałbym się podzielić pewnym spostrzeżeniem. Mądra przyroda całkiem roztropnie nie dała ludzkiemu mózgowi pełnej władzy nad jego organami – mają one pełną autonomię. Wyobraźcie sobie człowieka zdenerwowanego z powodu niezbyt sprawnej pracy żołądka, wątroby lub systemu krwionośnego, które wynika z „anarchii” ich działania – człowiek nie może wykorzystać swych organów tak jak chciałby tego jego mózg. Wyobraźmy sobie, że ktoś chciałby być sprawiedliwym i prawym, i w związku z tym chciałby by na jego postępowanie nie miały wpływu: głód, choroby itp. Ale organizm cały czas domaga się pokarmu, ciepła i mnóstwa innych rzeczy, które w znacznym stopniu ograniczają człowiecze zachcianki. Wyobraźmy sobie, że ten ktoś poradził sobie z problemem i doprowadził do pełnego zapanowania nad pracą swych organów i komórek swego ciała, po to tylko by móc poprawić ich funkcjonowanie i wydajność. Jest to to samo co socjaliści chcą zrobić – a w ZSRR już zrobili – ze społeczeństwem. W gruncie rzeczy, chyba nie ma potrzeby tłumaczenia co by się stało z takim człowiekiem. Automatyka organizmu, która bez jakiegokolwiek udziału mózgu ratowała wielokrotnie człowieka od różnych zagrożeń, przestała by działać, możliwości zaś mózgu są dość mocno ograniczone zarówno w odniesieniu do czasów reakcji i możliwości przetworzenia całej informacji, którą trzeba by obrobić w celu podjęcia decyzji niezbędnych do funkcjonowania całego organizmu. Człowiek taki bez dwóch zdań umarłby lub ewentualnie przekształcił się w potwora z hipertroficzną głową, z jedna ręką, i dajmy na to, bez nóg.
3. Do rozpadu automatycznych sprzężeń zwrotnych producent-konsument i zaniku ludzkich (w rozumieniu potrzeb) kryteriów.
4. Do zniszczenia wielu innych automatycznych regulatorów ludzkiego i narodowego gospodarowania.
5. Do subiektywizmu, który przejmuje rolę głównego regulatora życia ludzkiego.

Co zaś tyczy się władz najwyższych to bez względu na to czy są oni mądrzy czy głupi nie są oni w stanie pomieścić w swoich mózgach tych wszystkich informacji, które w wolnych społeczeństwach sterują indywidualnymi działaniami milionów ludzi w przeróżnych, częstokroć niecodziennych, warunkach. Tego zresztą nie są w stanie zrobić nie tylko ludzkie instytucje ale i superkomputery. Przyczyna nieefektywności leży w tym, że „anarchię” [automatyczną regulację – przyp. JF] całkowicie zamienia się na „pełny porządek”.

Radziecka opieka zdrowotna jest bezpłatna, ale śmiertelność niemowląt jest 2,5 razy wyższa niż w Stanach Zjednoczonych i ZSRR zajmuje pod tym względem 50 miejsce na świecie, tuż za Barbadosem.
[tekst z roku 1990]