media

W ten sposób pisze współczesny nam badacz [25]. Spróbujmy oszacować stopień tego „pewnego zawyżenia". Według danych niemieckich archiwów wojennych, na całym froncie wschodnim (to nie tylko Łuk Kurski, ale i tysiące kilometrów od Kaukazu Północnego do Bałtyku) wskutek różnych przyczyn Luftwaffe bezpowrotnie straciła w lipcu i sierpniu 1943 roku odpowiednio 558 i 472 samolotów*. W sumie to jest 1030. Z jednej strony, od tej liczby należałoby odjąć straty z powodu wypadków (które w czasie wojny wynoszą nie mniej niż 20-30% ogółu strat), z drugiej - dodać do niej liczbę uszkodzonych (trafionych) maszyn, które radzieccy piloci w sprawozdaniach całkiem szczerze uznawali za zestrzelone. Na Niemcy, jak wiadomo, „pracowała cała Europa", ale pracowała jakoś marnie (i nie potrafiła „cała Europa" w osobach Rumunii, Jugosławii i Albanii produkować samolotów), dlatego poważnie uszkodzone maszyny Luftwaffe nie były złomowane, a wytrwale remontowane. Niemieckie statystyki pokazują, że liczba takich uszkodzonych podczas walk samolotów z zadziwiającą konsekwencję stanowiła 65-70% strat.

W wyniku wszystkich tych działań arytmetycznych dochodzimy do wniosku, że sukcesy radzieckich myśliwców na niebie nad Łukiem Kurskim zostały, całkiem „standardowo" jak na tamtą wojnę, zawyżone trzykrotnie.

Ta prawdziwa hekatomba nie ujawniła się w jednym wyraźnym fakcie – tylko w tygodniowych sprawozdaniach. Wypadek natomiast, powodujący śmierć nie 5000, ale 500 osób, lecz tego samego dnia, na placu publicznym i wskutek wyraźnej przyczyny, na przykład runięcia wieży Eiffla, wywołałby olbrzymie wrażenie. Myśl o możliwej stracie parowca transatlantyckiego, o którym nie było przez dłuższy czas wiadomości, niepokoiła silnie przez osiem dni wyobraźnię tłumów. Tymczasem urzędowe statystyki wskazują, że w tym samym roku zatonęło około tysiąca wielkich okrętów. Ale stopniowymi stratami, choć w sumie o wiele większymi z powodu zaginionych istnień ludzkich i zniszczonych towarów, tłumy ani przez chwilę się nie interesowały. Nie od charakteru faktów, lecz od sposobu, w jaki docierają do wiadomości ogółu, zależy ich wpływ na wyobraźnię tłumów. Oddziałują one na nią silnie, gdy przez swe nagromadzenie wywołują jaskrawe, opanowujące umysły ludzkie, obrazy. Kto umie działać na wyobraźnię tłumów – umie nimi rządzić.

Jednocześnie z prowadzeniem takich działań w zakresie opieki zdrowotnej nie powinno się utrudniać rozwodów. Nie należy pomagać dzieciom pozamałżeńskim. Nie należy wprowadzać przywilejów podatkowych dla rodzin wielodzietnych ani udzielać im wsparcia finansowego w postaci dodatków do pensji. (…) Dla nas, Niemców, ważne jest osłabienie narodu rosyjskiego do takiego stopnia, żeby nie był w stanie więcej przeszkodzić nam we wprowadzeniu niemieckiego panowania w Europie. Ten cel możemy osiągnąć powyższymi środkami.

Aż się wierzyć nie chce, że dorośli ludzie, profesorzy, doktorzy, ministrowie kręcą się z całą powagą w kręgu umownego, wymuszonego werbalnego z pochodzenia nonsensu. To właśnie są cuda komunizmu.

Jakkolwiek byśmy tego nie nazwali – wydarzeniem modelowym czy wypadkiem przy pracy – jest to niewątpliwie historia pouczająca. Faktem jest bowiem, że wiele zjawisk charakterystycznych dla tamtego okresu – dzieciństwa kapitalizmu – występuje również i dziś. Wprawdzie o wiele lepiej funkcjonują dziś giełdy, wprawdzie w prawie gospodarczym uwzględniono doświadczenia z przeszłości – ale podstawowe wzorce dążenia ludzi do bogacenia się pozostają niezmienne. A sposoby, za pomocą których sprytni przedsiębiorcy próbują dziś nabijać klientów w butelkę, co najwyżej stylem różnią się od chwytów reklamowych Anno Domini 1870.

Jak nabić klienta w butelkę

Czytając prospekty giełdowe z lat przedsiębiorczej hossy trudno nie myśleć o dzisiejszych gazetach, gdzie ogłaszają się przeróżne firmy odpisowe, promotorzy akcji, itd. Wtedy również, podobnie jak dziś, gazety czerpały zyski z giełdowego boomu.

Rząd płaci gazetom pewną sumę, żeby publikowały pewne wiadomości. Rozumiane jest to jako reklama rządowa, tak więc każdy wielki dziennik francuski – jak »Le Matin« »Petit Parisien« »Echo de Paris« »Intransigeant Tanne« - otrzymuje dotację na publikowanie informacji rządowych. Jeśli któryś z tych dzienników odmówi drukowania informacji rządowych bądź też zacznie krytykować stanowisko rządowe, rząd po prostu przestanie mu wypłacać dotację i gazeta straci w ten sposób największe dochody za reklamę. Dlatego wielkie dzienniki paryskie zawsze są za rządem, za jakimkolwiek rządem, który jest przy władzy. Jeśli natomiast któraś z gazet odmówi drukowania informacji, jakich im dostarczy rząd, i zacznie krytykować jego politykę, można być pewnym: zrzekli się dotacji jedynie na podstawie zapewnienia, że dostaną inną i to bardzo hojną, ale już od nowego rządu, który prawdopodobnie niebawem przejmie władzę…”

Aż sześćdziesiąt osiem procent respondentów chce rozliczenia fortun najbogatszych ludzi w Polsce. Odsetek wysoki, ale sama ankieta – jak się szybko okazuje – nikczemnie niskich lotów. Agencja działająca na zlecenie Axel Springer Polska, wydawcy „Newsweeka”, przepytała… dwustu mieszkańców Warszawy, przypadkowo spotkanych, przypadkowo zapytanych. Badanym przedstawiono listę trzydziestu nazwisk, mieli wybrać co najmniej dziesięć, które znają lub które słyszeli. Potem wypełniali rubryki segregujące potencjalne źródła pochodzenia majątku wymienionych osób: jak doszli do bogactwa – ciężką pracą, dzięki szczęściu, matactwom, krętactwu, wykształceniu, układom czy pochodzeniu? Inne z pytań: jak oceniasz wskazaną osobę – czy jest uczciwa, czy ma skłonności do korupcji, czy jest powiązana ze światem przestępczym, czy manipuluje mediami? Tuż przed publikacją słowo „nielubiani” zastąpiono słowem „znienawidzeni”…

„To było niebywałe – zwierzał się wówczas mediom Aleksander Gudzowaty. Zaprosiłem do siebie naczelnego szefa wydawnictwa, przeprosili mnie, posiedzieli i wyszli. Jakby uznali, że możemy o wszystkim zapomnieć, wystarczy, że przejdzie nam gniew.”

Redakcja nie zgodziła się na opublikowanie na okładce oświadczenia wyjaśniającego, że tekst powstał wskutek manipulacji. Gudzowaty, Krauze, Walter, Solorz, Niemczycki i Zasada postanowili oddać sprawę do sądu. Chcieli dziesięć milionów euro odszkodowania, argumentując: na swoje nazwisko pracowaliśmy latami, a tygodnik wykorzystał je do celów komercyjnych. Na sądowych groźbach częściowo się skończyło: proces wydawcom wytoczyli tylko Aleksander Gudzowaty i Mariusz Walter. Na rozstrzygniecie czekają od lat…

[…] „czarna lista” żyła już jednak własnym życiem – powielana w internecie i codziennych rozmowach.

Pragnienie przypisania głównej roli w akcji tubylcom wynikało oczywiście z przesłanek politycznych i psychologicznych: okazję tę należało wykorzystać dla podniesienia bojowego morale ludności, najlepiej służyło temu przedstawienia przykładu bezprzykładnej odwagi ziomków. Takie moralne oddziaływanie dla mobilizacji energii narodu byłoby znacznie utrudnione przy równoczesnym głoszeniu chwały takiego Mister Browna, będącego cudzoziemcem i w dodatku białym. W utrwaleniu tej legendy postanowiłem go popierać, jako że na nadmiernej reklamie mojej osoby wcale mi nie zależało.

Rzecz zrozumiała, że Niemcy nie pozwalają Żydom na samodzielne wyciąganie logicznych wniosków. Podsuwają natomiast, niby niechcący, wnioski „odpowiednie”.

Trzeba wreszcie zadać sobie pytanie, co sprawia, że są oni zdolni sprostać tym szczególnym warunkom? Jak udaje im się myśleć w warunkach, w których nikt już nie myśli? Odpowiedź, która mi się nasuwa, jest taka, że myślą „komunałami”. Komunały, o których mówi Flaubert, to idee przyjęte przez wszystkich, banalne, konwencjonalne, wspólne; kiedy się na nie natykacie, są już wam znane, co oznacza, że nie pojawia się problem ich odbioru. Bez względu na to, czy chodzi o jakąś wypowiedź, książkę czy przekaz telewizyjny, podstawowy problem komunikacji dotyczy warunków odbioru. Czy ten, kto słucha, dysponuje kodem pozwalającym mu zdekodować to, co właśnie mówię? Kiedy nadajecie komunał, wszystko jest już podane na tacy; problem rozwiązany. Komunikacja następuje natychmiast, ponieważ w pewnym sensie jej nie ma. Jest jedynie pozorem. Jedyną treścią komunikacji polegającej na wymianie oklepanych frazesów jest sama komunikacja. Oklepane frazesy, tak istotne w codziennej konwersacji, mają te właściwość, że każdy może je błyskawicznie zrozumieć: właśnie z powodu swojej banalności są czymś wspólnym nadawcy i odbiorcy. W przeciwieństwie do frazesów, myśl jest z definicji wywrotowa: musi zacząć od demontażu komunałów, przyjętych idei, a następnie czegoś dowieść. Kiedy Kartezjusz mówi o dowodzeniu, mówi o skomplikowanych ciągach rozumowania. To wymaga czasu, trzeba przeprowadzić całą serię twierdzeń połączonych relacjami logicznymi: „więc:, „w konsekwencji”, „to znaczy”, „biorąc pod uwagę, że”… Rozwijanie myśli myślącej jest nierozerwalnie związane z czasem.

W bardziej postępowej kulturze rynek ten straciłby prawo bytu. Prostackie historie spotykałyby się z niedowierzaniem, więc redakcje prasowe miałyby motywację, by zgłębić temat, zanim zaczną rzucać oskarżenia. Być może brzmi to nazbyt optymistycznie, ale przynajmniej wytycza kierunek, w którym warto podążać.

Tyle że w realnym świecie błyskawiczne sukcesy są rzadkie.

dr. Michael Hudson

Tarek El Diwany