natura człowieka uczciwego

6 maja [1666 r]. (Niedziela) Do kościoła, a potem aż do nocy siedziałem przyprowadzając do porządku papiery dotyczące zaopatrzenia floty, których dla mnogości spraw i uciech nie przeglądałem od paru miesięcy.

7 maja. Wstałem wcześniej dalej nad papierami mego urzędu Nadzorcy Zaopatrzenia Floty, żeby je mieć w porządku na przyjście sir W. Coventry’ego, bedąc świadom, że nie łatwo mi będzie dać mu dobre odpowiedzi, jeśli mnie zacznie pytać o sprawy zaopatrzenia.

Wielki sukces, z którym wiąże się minimalne ryzyko niepowodzenia jest celem, który przyświeca wielu osobom, zwłaszcza w środowisku nowoczesnej polityki i handlu.

Egoizm, miłość własna, lęk o lub pragnienie korzyści, oto składniki, które znajduje, ilekroć rozbierze z osłonek jakakolwiek czynność ludzką: oto, co zostaje, gdy ją rozdziać z mniej lub więcej świetnych pozorów.
[Boy Żeleński we wstępie]

Praca jest rzeczą wstydliwą i w rozmowach z publicznością artysta winien traktować wykonywanie swego zawodu nie jako pracę, ale raczej jako nieszkodliwe hobby.

Okazuje się, że dla przeciętnego klienta cena produktu jest zdecydowanie ważniejsza od sytuacji pracowniczej personelu sklepu.

Miłość sławy, obawa wstydu, dążenie do wybicia się na wierzch, pragnienie stworzenia sobie wygodnego i miłego życia, wrzeszcie chęć poniżenia innych - oto częste przyczyny owej tak sławionej wśród ludzi odwagi.

– Jak mogę ci teraz zaufać? Jeśli nawet czegoś nie wiesz albo nie pamiętasz, to się przyznaj. Powiedz, że sprawdzisz, ale nigdy nie kłam!

Moim zdaniem kondycja człowiecza jest w ogólnych zarysach niezmienialna, cechuje ją niedoskonałość (skażenie natury ludzkiej), nierówność, działanie cząstkowe dokonywane poprzez środki materialne, konieczność stosowania wyjść kompromisowych i prowizorycznych.

Wszystko, co ludzkie, jest skażone (wie o tym Kościół katolicki, nie chcą wiedzieć czyści purytanie protestanccy), nie sposób rządzić ludzkością czystymi rękami.

„Przedsiębiorcy, zgoła nie hamowani przez istniejące normy prawne, a do tego zachęcani przez liberalne zasady ekonomiczne (…) coraz częściej kierowali się wyłącznie prawem zysku za wszelką cenę i korzyścią własną.”

Jakkolwiek byśmy tego nie nazwali – wydarzeniem modelowym czy wypadkiem przy pracy – jest to niewątpliwie historia pouczająca. Faktem jest bowiem, że wiele zjawisk charakterystycznych dla tamtego okresu – dzieciństwa kapitalizmu – występuje również i dziś. Wprawdzie o wiele lepiej funkcjonują dziś giełdy, wprawdzie w prawie gospodarczym uwzględniono doświadczenia z przeszłości – ale podstawowe wzorce dążenia ludzi do bogacenia się pozostają niezmienne. A sposoby, za pomocą których sprytni przedsiębiorcy próbują dziś nabijać klientów w butelkę, co najwyżej stylem różnią się od chwytów reklamowych Anno Domini 1870.

Jak nabić klienta w butelkę

Czytając prospekty giełdowe z lat przedsiębiorczej hossy trudno nie myśleć o dzisiejszych gazetach, gdzie ogłaszają się przeróżne firmy odpisowe, promotorzy akcji, itd. Wtedy również, podobnie jak dziś, gazety czerpały zyski z giełdowego boomu.

Każdy chciał dużo zarobić, a mało zrobić.

1. Nacjonalizacji wszystkiego co może być znacjonalizowane.
2. Do totalnego scentralizowanego „planowania”. Słowo planowanie ująłem w cudzysłów dlatego, że w praktyce obiektywne i celne zaplanowanie procesów społecznych nie jest możliwe. W tym miejscu chciałbym się podzielić pewnym spostrzeżeniem. Mądra przyroda całkiem roztropnie nie dała ludzkiemu mózgowi pełnej władzy nad jego organami – mają one pełną autonomię. Wyobraźcie sobie człowieka zdenerwowanego z powodu niezbyt sprawnej pracy żołądka, wątroby lub systemu krwionośnego, które wynika z „anarchii” ich działania – człowiek nie może wykorzystać swych organów tak jak chciałby tego jego mózg. Wyobraźmy sobie, że ktoś chciałby być sprawiedliwym i prawym, i w związku z tym chciałby by na jego postępowanie nie miały wpływu: głód, choroby itp. Ale organizm cały czas domaga się pokarmu, ciepła i mnóstwa innych rzeczy, które w znacznym stopniu ograniczają człowiecze zachcianki. Wyobraźmy sobie, że ten ktoś poradził sobie z problemem i doprowadził do pełnego zapanowania nad pracą swych organów i komórek swego ciała, po to tylko by móc poprawić ich funkcjonowanie i wydajność. Jest to to samo co socjaliści chcą zrobić – a w ZSRR już zrobili – ze społeczeństwem. W gruncie rzeczy, chyba nie ma potrzeby tłumaczenia co by się stało z takim człowiekiem. Automatyka organizmu, która bez jakiegokolwiek udziału mózgu ratowała wielokrotnie człowieka od różnych zagrożeń, przestała by działać, możliwości zaś mózgu są dość mocno ograniczone zarówno w odniesieniu do czasów reakcji i możliwości przetworzenia całej informacji, którą trzeba by obrobić w celu podjęcia decyzji niezbędnych do funkcjonowania całego organizmu. Człowiek taki bez dwóch zdań umarłby lub ewentualnie przekształcił się w potwora z hipertroficzną głową, z jedna ręką, i dajmy na to, bez nóg.
3. Do rozpadu automatycznych sprzężeń zwrotnych producent-konsument i zaniku ludzkich (w rozumieniu potrzeb) kryteriów.
4. Do zniszczenia wielu innych automatycznych regulatorów ludzkiego i narodowego gospodarowania.
5. Do subiektywizmu, który przejmuje rolę głównego regulatora życia ludzkiego.

Co zaś tyczy się władz najwyższych to bez względu na to czy są oni mądrzy czy głupi nie są oni w stanie pomieścić w swoich mózgach tych wszystkich informacji, które w wolnych społeczeństwach sterują indywidualnymi działaniami milionów ludzi w przeróżnych, częstokroć niecodziennych, warunkach. Tego zresztą nie są w stanie zrobić nie tylko ludzkie instytucje ale i superkomputery. Przyczyna nieefektywności leży w tym, że „anarchię” [automatyczną regulację – przyp. JF] całkowicie zamienia się na „pełny porządek”.

… każdy oryginalny przyczynek do wiedzy musi pokonać trzy fazy oporu, zanim zostanie uznany: w fazie pierwszej jest on ośmieszany jako nieprawdziwy, niemożliwy lub nieużyteczny; w fazie drugiej przyznaje się odkryciu pewien sens, lecz odmawia mu się jakiegokolwiek znaczenia praktycznego; natomiast w fazie trzeciej, w której odkrycie zyskało powszechne uznanie, zjawiają się ludzie, którzy stwierdzają, że odkrycie nie jest oryginalne, gdyż zostało dokonane wcześniej przez innych.

It has been said that the reception of an original contribution to knowledge may be divided into three phases: during the first it is ridiculed as not true, impossible or useless; during the second, people say there may be something in it but it would never be of any practical use; and in the third and final phase, when the discovery has received general recognition, there are usually people who say that it is not original and has been anticipated by others.

The dignitaries who hold high honours for past accomplishments do not usually like to see the current of progress rush too rapidly out of their reach.

People, if they can, want to live and prosper at someone else's expense. This lust is rooted in the nature of man, in a primitive, universal, and unadorned instinct to satisfy his own needs with minimal effort. - Frédéric Bastiat

Aleksander Fredro

Dwie rzeczy popychają ludzi do działania – interes i strach.

Kolejną pożyteczną innowacją kulturową są – według Atrana i Henricha – bogowie, którzy wymierzają kary zbiorowe. Kiedy ludzie wierzą, że bogowie mogą zesłać na całą wioskę suszę albo zarazę jako karę za cudzołóstwo popełnione przez dwie osoby, można mieć pewność, że mieszkańcy wioski będą dużo bardziej wyczuleni na każdy sygnał romansu pozamałżeńskiego (i dużo bardziej skłonni plotkować na ten temat). Gniew bogów istotnie zwiększa skuteczność wstydu jako narzędzia kontroli społecznej.

Another helpful cultural innovation, according to Atran and Henrich, are gods who administer collective punishment. When people believe that the gods might bring drought or pestilence on the whole village for the adultery of two people, you can bet that the villagers will be much more vigilant for—and gossipy about —any hint of an extramarital liaison. Angry gods make shame more effective as a means of social control.