twórcy

Zawsze na drodze stawała jakaś przeszkoda i zawsze ktoś wytrwale i z wysiłkiem myślał o tym, jak ją przezwyciężyć. W naukach teoretycznych była to często trudność z wyjaśnieniem jakichś danych doświadczalnych, niezgodnych z istniejącą teorią. W malarstwie lub w poezji mogła to być trudność z wyrażeniem czegoś z pomocą dostępnych środków. I zawsze ten ktoś myślał i myślał nad przezwyciężeniem trudności i nie potrafił tego zrobić. A przecież, poza świadomością, umysł najwyraźniej nadal pracował nad problemem, bo w którymś momencie, później – powiedzmy podczas biegania, jazdy na rowerze, golenia się albo gotowania – człowiek wpadał nagle na pożyteczny pomysł.

Odkrycie procesu wspólnego dla tak odmiennych dziedzin wywarło na mnie spore wrażenie. Nie wiedziałem tylko, że ludzie już dużo wcześniej zwrócili na to uwagę. Na przykład Helmholtz, wielki dziewiętnastowieczny pruski chirurg wojskowy, fizjolog i fizyk, opisał ten proces, a jego trzy stadia nazwał nasyceniem (nasycenie umysłu problemem), inkubacją (oczekiwaniem, aż w umyśle wykluje się rozwiązanie), a wreszcie – iluminacją (dostrzeżenie użytecznej twórczej idei, która w pewnym momencie nagłe się wyłania). Później pisał o tym samym matematyk Henri Poincaré, który dodał jeszcze etap czwarty, ważny, chociaż dość oczywisty – weryfikację (sprawdzenie, czy pomysł naprawdę działa).

Gałachow wyobrażał sobie, jak Jermiłow, oparłszy na piersi swój szeroki podbródek, czyta jego nowy utwór, jak skrobie już przeciw niemu olbrzymi (już tak się zdarzało) artykuł na całą kolumnę „Literaturnej Gaziety”. Artykuł będzie nosił tytuł: „Zza jakich mórz wieją te wiatry?” albo „Jeszcze raz o pewnych modnych tendencjach na naszej słusznej drodze”. Będzie się zaczynał nie od otwartego ataku, tylko od jakichś najświętszych cytatów z Bielinskiego lub Niekrasowa, z którymi chyba tylko łotr by się nie zgodził. I zaraz te słowa nieznacznie a sprytnie przekręci, użyje ich w zupełnie innym sensie – i wtedy to się wyjaśni, że Bielinski albo Hercen świadczą jak najgoręcej przeciw nowej książce Gałachowa wykazując, że jest to osobowość pisarska antysocjalna, antyhumanistyczna, o bardzo chwiejnym kośćcu światopoglądowym.

W ten sposób, akapit za akapitem, starając się odgadnąć możliwe zarzuty Jermiłowa i przygotować się do nich zawczasu, Gałachow przyzwyczajał się szybko do wygładzania ostrych kantów, i książka sama przez się nabierała kształtów tchórzliwie opływowych, rozchodziła się miękkimi kręgami. I mając już za sobą połowę pracy, Gałachow widział, że książkę jakby mu ktoś zamienił, że znów się nie udała…